Z definicji spastyczność jest zaburzeniem ruchowym, które objawia się wzmożonym napięciem lub sztywnością mięśni. Jest skomplikowanym zjawiskiem fizjologicznym. Gdy wzmożone napięcie mięśni trwa długo może doprowadzić do wyniszczenia organizmu, przez zużycie dużej części energii na prężenie mięśni (żadna ilość spożywanych pokarmów nie jest w stanie pokryć zużytej energii). Spastyczność może przybierać różne postaci, ale w rezultacie prowadzi do jednego – upośledzenia czynności mięśni (głównie kończyn), a co za tym idzie – do niepełnosprawności ruchowej.
Wzmożone napięcie mięśni występuje w różnego rodzaju schorzeniach ośrodkowego układu nerwowego, takich jak: dziecięce porażenie mózgowe, udary, stwardnienie rozsiane czy pourazowe uszkodzenia dróg nerwowych mózgu i rdzenia kręgowego.
Objawy kliniczne spastyczności to: wzmożone napięcie mięśni, niedowłady i skurcze mięśni, czasem ich zanik, przykurcze mięśniowe. Dodatkowo, jak zwracaliśmy już uwagę, żadna ilość spożywanego pokarmu nie jest w stanie zaspokoić i zrekompensować choremu zużywanej energii. Dlatego chorzy ze znacznie nasiloną spastycznością często są wyniszczeni. Z powodu ograniczenia ruchu i gorszego przyswajania pokarmów, po latach trwania choroby występuje u tych osób osteoporoza (odwapnienie kości). U osób leżących często rozwija się kamica pęcherza moczowego czy nerek.
W przypadku uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego np. udaru mózgu czy uszkodzenia rdzenia kręgowego wzmożone napięcie mięśni pojawia się po około 3 tygodniach od uszkodzenia, stopień nasilenia spastyczności jest ściśle zależny od uszkodzenia. W leczeniu tego zaburzenia największą rolę spełnia rehabilitacja, głównie kinezyterapia- terapia ruchem poprzez odpowiednio dobrane metody oraz (jako zabiegi wspomagające) fizykoterapia czy terapia zajęciowa. W celu usprawnienia chorego stosuje się także zaopatrzenie ortopedyczne tzw. indywidualny sprzęt ortopedyczny np. pionizatory, ortezy kończyn dolnych, kończyn górnych, różnego rodzaju wózki ortopedyczne.
Innym sposobem „walki” ze spastycznością jest stosowanie środków farmakologicznych. Nie spełniają one jednak oczekiwanych rezultatów, ponieważ często działają ogólnoustrojowo – wpływają na wszystkie grupy mięśni, także na te, które nie są „objęte” schorzeniem. Leki te wywołują także niepożądane skutki uboczne, takie jak: senność, brak koncentracji, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, uszkodzenie wątroby i inne.
Najnowszą metodą leczenia spastyczności jest podawanie baklofenu, za pomocą tzw. pomp baklofenowych. Urządzenie to doprowadza leki antyspastyczne do kanału kręgowego w dawkach sto razy mniejszych niż w formie doustnej.
Do leczenia spastyczności można włączyć także działającą miejscowo i wywołującą zmniejszenie napięcia mięśni toksynę botulinową, która podawana jest do określonych grup mięśniowych, kluczowych dla występowania nieprawidłowych wzorców ruchowych uniemożliwiających choremu ruch, pożądaną pozycję ciała czy podstawowa pielęgnację. Warto zwrócić uwagę na ostatnie badania, które wykazują, że ćwiczenia siłowe bez stosowania botuliny, mogą w jakiś sposób zwiększyć spastyczność.
Ostatecznie stosuje się także zabiegi chirurgiczne, które wykonuje się w 10% najcięższych przypadków. Są to zabiegi na rdzeniu kręgowym, operacje na obwodowym układzie nerwowym i zabiegi na ścięgnach i mięśniach. Decyzja o podjęciu leczenia chirurgicznego powinna być decyzją ostateczną, spowodowaną wyczerpaniem wyżej wymienionych sposobów leczenia zachowawczego.
URSZULA PIECZEK,
konsultacja mertytoryczna lek. med. Lucyna Horodecka-Wardęga
